Podczas ostatniego panelu niedawnej konferencji Muzyka a Biznes, w którym miałem przyjemność chaotycznie uczestniczyć, ktoś z publiczności poruszył wątek edukacji muzycznej w Polsce. Szybko pojawiła się i zdobyła ogólny poklask teza, jakoby dramatycznie złe gusta Polaków wyjaśniał (determinował) podobnie mierny poziom tejże edukacji. Z czym pozwoliłem sobie nie zgodzić się.

Podobno dyskusja miała swój dalszy ciąg w sieci (a ja ciągle nie mam konta na Facebooku), więc na wszelki wypadek doprecyzuję swoje stanowisko, które w trakcie samej konferencji ledwie zasygnalizowałem dwoma zdaniami. Oczywiście zapraszam do polemiki, bo ta akurat kwestia do takowej nadaje się, jak mało która.

10 sekund Chopina

Teorii, która poprawę poziomu nauki muzyki w szkołach uznaje za przepis na budzący nieco większy respekt wygląd naszej listy sprzedaży, na konferencji przeciwstawiłem przykład Japonii. O ile mi wiadomo, nie ma na świecie kraju, w którym edukacja muzyczna stałaby na porównywalnym choćby poziomie. Jak to się przekłada na mainstream? Przykro mi to mówić, bo japońska kultura jest mi szczególnie bliska, ale jak na mój gust jest to na ogół ten sam co w krajach nam bliższych radiowo-telewizyjny chłam, który nawet na krótszą metę nie sposób zdzierżyć. Tyle że doprawiony jeszcze kiczem typowym dla tamtych regionów Azji.

Największa japońska gwiazda ostatniej dekady? Od Hikaru Utada o tyle wolę Ich Troje czy mistrza Rubika, że przynajmniej są na swój sposób nasi, jest chociaż o czym dyskutować, podczas gdy Utada to bezpośredni import Britney Spears i pochodnych. Temat zamknięty. Ostatnie dwa lata należą do Ikimono Gakari, których ambicje muzyczne nawet w kontekście j-popu trafnie odzwierciedla gimnazjalny wizerunek.

Pozazdroszczenia godne zaangażowanie Japończyków w uświadamianie muzyczne dziatwy nie idzie oczywiście na marne: owocuje choćby pełnymi filharmoniami. W Tokio do świętowania okrągłej rocznicy urodzin Chopina nikogo nie trzeba zachęcać zmasowaną promocją, mimo że to nie ich rodak (Schumannowi też w czerwcu stukną dwie setki – ktoś się przejął? Może choć Anderszewski zaznaczy to na swoim festiwalu w Łodzi). No a jak te nauki przekładają się na pop? Odpowiem muzycznie – wstępem ubiegłorocznego singla Hikaru Utady „Come Back to Me”, wydanego zresztą z myślą o zagranicy. Lekcje Chopina nie poszły na marne.

Klasowe klaskanie

Edukacja muzyczna dla zwykłego zjadacza chleba nie ma więc znaczenia? Bzdura oczywiście. Jestem jej gorącym orędownikiem, tyle że z nieco innych powodów i bez wiary w jej magiczną moc – szczególnie przy niezmienionych pozostałych elementach muzycznej scenografii.

Przede wszystkim muzyka – i tutaj od stopnia jej złożenia (zapomnijcie o Efekcie Mozarta) ważniejsza jest różnorodność – po prostu rozwija. Kiedy któremuś ze znajomych powiększy się rodzina, na  pierwsze urodziny pociecha dostaje ode mnie zazwyczaj instrumentarium Orffa. Robię to mimo świadomości tego, że im większym talentem muzycznym owe dziecko się wykaże, tym bardziej rodzice będą mnie nienawidzić.

Po drugie, pewne gatunki – w jakimś stopniu może nawet wszystkie – wymagają kontekstu, wprowadzenia, wtajemniczenia. Do świata klasyki po prostu trzeba zostać wprowadzonym, w przeciwnym razie będzie się kojarzyła wyłącznie z żałobą. Jeśli dzieci usłyszą kilka ciekawych anegdotek o Chopinie, jeśli podrzuci się im parę chwytliwych fragmentów, to nie tylko na starość nie będą obawiać się jego nokturnów, ale łatwiej im przyjdzie docenić Pawła Mykietyna (podobno Radiohead się w nim ostatnio zakochali) czy nawet Małe Instrumenty. Przewodnik po Beatlesach też się przyda, choćby po to, by zawczasu rozwiać radiowo-składankowy stereotyp.

Po trzecie, jeśli przyzwoicie wyedukowane dzieci na stare lata postanowią założyć studencką kapelę, to start będzie łatwiejszy i prędzej zorientują się, czy ta droga dokądkolwiek prowadzi. I może w ogóle prędzej wpadną na taki pomysł. Aczkolwiek i tutaj zachowałbym pewną rezerwę. Moja nauka muzyczna w podstawówce – kolejne odbierałem dopiero na studiach – wyglądała następująco: pierwsza pani rysowała nutki, a myśmy je wyklaskiwali. Kiedy patrzyła. Druga pani próbowała uczyć gry na flecie – 25-osobową zgraję! Wreszcie pojawił się szkolny matematyk-historyk-geograf, który przez dwa lata przynosił na lekcje gitarę i śpiewaliśmy razem piosenki turystyczne. Owoce tej nauki były takie, że do dwudziestego roku życia trwałem w przekonaniu, iż nie potrafię wydobyć z gardła czystego dźwięku.

Moje rodzeństwo tymczasem połowę dzieciństwa spędziło w szkole muzycznej. Oboje odłożyli instrumenty natychmiast po zaliczeniu ostatniego egzaminu. Mnie, najmłodszego, łaskawie (serio mówię) wybronili od tamtej katorgi, więc zamiast ćwiczyć palcówki biegałem po małopolskich łąkach, lasach i wydzierałem się na boisku. Dziś zajmuję się zawodowo pisaniem o muzyce, w pokoju stoją dwie gitary, piecyk, pianino, mikrofon pojemnościowy, mikser i cymbałki!, a ściany zdobi pianka wytłumiająca. Przygoda z microgone była czymś wspaniałym, rok temu spełniło się moje największe wykonawcze marzenie, jakim było zaśpiewanie „Miserere Mei, Deus” Allegriego, a ostatnio z garstką znajomych rozgryźliśmy „O Vos Omnes” Tomása Luisa de Victorii. A kiedy nagram płytę? Jak to ujął Artur: “musi istnieć dobry powód zaistnienia danej muzyki”.

OLiS > Billboard?

Znowu nie sugeruję, że edukacja muzyczna szkodzi, albo jej brak czemukolwiek sprzyja, ale że – edukacja niczego nie załatwia. Skrajnie naiwnymi są nadzieję, że dodatkowe lekcje z Chopinem czy Grechutą (marzenie!) zmienią muzyczne obyczaje Polaków. Dlaczego? Bo – eureka – ambitna muzyka (odłóżmy definicję na inną okazję) wymaga ambitnego słuchania: zaangażowania, czasu, wysiłku, uwagi. Ile dajesz, tyle otrzymujesz. Życzyć sobie zmiany gustów to jedno, ale oczekiwać jej, wymagać od innych oddania muzyce podobnego naszemu, to albo szaleństwo, albo pycha. Czemu inwestować w muzykę energię, skoro ma być nieszkodliwym tłem, zagłuszaczem (z dekady na dekadę coraz to trudniejszej do zniesienia) ciszy? Z literaturą mamy w szkole do czynienia cokolwiek więcej niż z muzyką, a i tak światem książki rządzą harlequiny i kody leonarda.

O czym wspomniałem już podczas dyskusji na SGH, znacznie istotniejsza wydaje się tutaj edukacja pozaszkolna: to na czym wyrastaliśmy, to, co grało radio w tle obiadu, zabawy, prac domowych, czego tata słuchał w samochodzie. Z jednej strony od Wielkiej Brytanii czy USA oddziela nas tutaj ogromna przepaść, bo przysłowiowa Metzowa angielska gospodyni domowa faktycznie zna Beatlesów i Stonesów na wylot. Ale czy to się faktycznie przekłada na rzeczy, których słucha ona obecnie? RMF i Zetka grają ten sam bezstresowy pop, co komercyjne rozgłośnie na Zachodzie. Wyspy ostatnio podbiła Susan Boyle – barwna postać, ale o walorach muzycznych rozmawiamy – a największą gwiazdą w Stanach jest Taylor Swift, której sceniczna forma wokalna krąży wokół przepisanej melodii w promieniu sekundy małej. U nas w tej chwili w pierwszej dziesiątce listy OLiS jest m.in. Czesław Śpiewa, Vaya Con Dios (płyta z tradycyjną piosenką francuską), Leszek Możdżer i Aga Zaryan. Zresztą nawet Dąbrowskiej, Sade czy Raz Dwa Trzy nie powinniśmy się wstydzić przy obecnym królu Billboardu.

Na wspomnianej konferencji dużo było narzekania na frekwencję na naszych koncertach, co jawi mi się jakimś nieporozumieniem. Wystarczy spojrzeć na podaż, by odgadnąć popyt. Na koncertach rodzimych młodych, zdolnych i alternatywnych zwykle jest więcej osób, niż sala może pomieścić. A co z płytami? No a jak radzi sobie w swej dojrzałej muzycznie ojczyźnie Fleet Foxes? Dwieście tysięcy egzemplarzy debiutu z kawałkiem? Przy takiej prasie i takim hypie? To jakby w Polsce sprzedać 20-30 tysięcy, i to uwzględniając jedynie populację, bez (nominalnej i realnej) różnicy cen. Ośmielam się zaryzykować tezę, że gdyby nagle pojawiło się u nas wydawnictwo na podobnym poziomie, to i bez reformy szkolnictwa jakoś by na tę platynę uzbierało.