Raz – i – dwa – i – trzy – i – czte – ry – Raz – i – dwa – i – trzy – Raz – i – dwa – ry – i

Połamane rytmy kandydują do miana jednego z najbardziej nadużywanych terminów w sieciowej publicystyce muzycznej. Ale nawet jeśli pojawiają się na wyrost albo zupełnie niezasłużenie, to zawsze jako komplement.

Różne mają też znaczenia. Czasem chodzi się o nietypowe, na przykład nieparzyste metrum: od „Money” Pink Floyd (7/4) przez „What Would I Want? Sky” Animal Collective (7/8) po „Crystalline” Björk (17/8?). Kiedy indziej piszący mają na myśli polirytmię, zaawansowane synkopowanie („dubstepowe łamańce”) albo zamaszysty swing. Każda z tych opcji zasługuje na oddzielne potraktowanie, tym razem jednak chcę zająć się faktycznym łamaniem rytmu: miłością kompozytorów, rutyną improwizatorów, dumą progrockowców i rarytasem popu.

W trzech pierwszych stylistykach bit łamie się nagminnie. Po wynalezieniu free, jazzowych gier z rytmem jest od metra. Filharmonie? Strawiński w „Święcie wiosny” i „Trzech utworach na klarnet solo” co takt zmieniał zdanie co do metrum. Progrockiem, a szczególnie progmetalem, też szkoda się zajmować, skoro taki Mike Portnoy w przeciągu sześciu minut potrafi złamać rytm 104 razy. Aczkolwiek Jethro Tull wystarczyło tylko przesunąć akcenty, by namieszać słuchaczom w głowie.

W mniej wydumanym rocku, popie, a szczególnie w hip-hopie poważniejsze turbulencje rytmiczne pozostają jednak rzadkością. Tym większy efekt, gdy wreszcie się trafią. Jednym z moich ulubionych hiphopowych momentów ostatnich lat jest refren „Never Gonna Change” duetu Freeway & Jake-One:
.

[audio:https://www.ziemianiczyja.pl/wp-content/uploads/2012/03/freeway.mp3]
.

To przykład łamania ostentacyjnego. Mistrzami dyskretnego manipulowania rytmem są Beatlesi. W „All You Need Is Love” co rusz przeskakują pomiędzy 3/4 oraz 4/4. Rozprawki opiewające starsze o kilka miesięcy „Strawberry Fields Forever” ograniczają się zwykle do kwestii produkcyjnych, ale rytmicznie Beatlesi także przeszli tutaj samych siebie: radośnie doklejają nuty zwrotkom, przyspieszają tempo, bawią się metrum jak plasteliną.

Jest jeszcze mostek „Here Comes the Sun”. Zapisuje się go zazwyczaj w postaci równania 11/8 + 4/4 + 7/8. Czyli jedenaście szybkich (Sun, sun, sun, here it…), cztery wolne (…comes), siedem szybkich (od pętli perkusyjnej do powtórki):
.

[audio:https://www.ziemianiczyja.pl/wp-content/uploads/2012/03/herecomes.mp3]
.

Niechęć mainstreamu do łamania rytmu jest zupełnie niezrozumiała, bo w żaden sposób nie wyklucza chwytliwości. Oprócz Beatlesów dowiedli tego chociażby chociażby Queen w „Bohemian Rhapsody”. A także OutKast. Frazy „Hey Ya!” składają się z pięciu regularnych taktów na 4/4, ale pomiędzy takt trzeci oraz czwarty panowie wcisnęli dwie dodatkowe ćwierćnuty. W poniższym „And this I know for sure” chodzi o fragment „I know for”:
.

[audio:https://www.ziemianiczyja.pl/wp-content/uploads/2012/03/outkast.mp3]
.

A mimo tego podbili parkiety!

W megahicie „Someone Like You”, którym Adele podbiła rok 2011, także znajdziemy rytmiczny smaczek. Cały kawałek utrzymany jest w prostym 4/4. Mostek przed refrenem dostaje jednak dodatkowe dwie ćwierćnuty. Co zabawne, Adele śpiewa wtedy – jakby przypominała się pianiście – „It isn’t over”. Ta bonusowa połówka taktu doczepiona do mostku jest później niejako odebrana refrenowi, przez co wejście drugiej zwrotki sprawia wrażenie falstartu.

Mistrzowskim pokazem rażącego łamania rytmu przy zachowaniu chwytliwości stanowi kultowy w jednych, a znienawidzony w innych kręgach przebój, którym grupa Tool zdobyła jednocześnie salony Empików i pachnące wówczas nowością korytarze gimnazjalne. Oto kilka w zasadzie losowych fragmentów:
.

[audio:https://www.ziemianiczyja.pl/wp-content/uploads/2012/03/schism.mp3]
.

„Schism” operuje bodaj dziewięcioma różnymi metrami, które przy drobiazgowym liczeniu zmieniają się jakieś pół setki razy. Aczkolwiek sam zespół utrzymywał, jakoby metrum było jedno i wynosiło… 6,5/8.

Londyński bas z kolei Mala podbił kilka lat temu minimalistycznym „Learn”. Zgodnie z tytułem, bardziej niż do zwykłego słuchania kawałek ten nadaje się do nauki – liczenia. Metrum 4/4 mutuje tutaj w 12/8 i z powrotem, co najlepiej słychać jeszcze przed dropem:
.

[audio:https://www.ziemianiczyja.pl/wp-content/uploads/2012/03/learn.mp3]
.

Łamaniem rytmu można się oczywiście zmęczyć. I przykładów wcale nie trzeba szukać w progmetalu. Weźmy niepozornego Sufjana Stevensa, i to z czasów akustycznych. Latem 2006 roku nagrał piosenkę „Christmas in July”, której wstęp liczy się na 7/8, pierwszą zwrotkę na 10/8, refren na 9/8, a potem pojawiają się jedenastki i siódemki. Ostatecznie kończymy jednak poczciwym 4/4. I tak też pewnie będzie z większością tego, co się śpiewa, rapuje i rzępoli.

.