Będąc dziennikarzem muzycznym i jednocześnie fanem wciąż aktywnego zespołu – do tego niespecjalnie rozchwytywanego – wypadałoby mieć za sobą dwa wydarzenia z owym zespołem związane. Koncert i wywiad. W przypadku no-man o pierwsze było niełatwo, bo od 1993 roku aż do teraz w zasadzie nie występowali na żywo. Drugie zaniedbałem.

W najbliższą niedzielę no-man zagrają na scenie krakowskiego klubu Studio. Z tej okazji całą godzinę przegadałem z Timem Bownessem, partnerem Stevena Wilsona w duecie. A na wspólny przegląd dyskografii no-man namówiłem airborella, znanego niegdyś jako CC, któremu zawdzięczam pierwsze tymczasowe egzemplarze poniższych albumów i wzajemne utwierdzanie się w fascynacji, która narodziła się ponad dziesięć lat temu i żadnemu z nas jak dotąd nie przeszła.

*

cc — Nie sądzę, aby istniał inny zespół, który w ramach w sumie niezbyt obszernej dyskografii nagrywał albumy w tak wielu tak różnych stylach: psychodelia, pop, jazzujący art-pop, trip-hop, podszyty trip-hopem art-rock… w każdym z nich osiągając artystyczne wyżyny. Dla mnie, jedenaście lat temu skromnego fana art-rocka zachwyconego płytą „Returning Jesus”, stali się – właśnie dzięki temu zróżnicowaniu – być może najbardziej inspirującym zespołem w moim życiu, skłaniając do przekraczania granic gatunkowych i poszukiwania muzyki, o której słuchaniu bym przedtem nawet nie pomyślał. Kiedyś tercet, od osiemnastu lat duet Stevena Wilsona i Tima Bownessa. No-man.

mh — Pierwszym singlem „Colours” z 1990 roku przepowiedzieli trip-hop. Ich drugi singiel składał się z czterech, a w wersji japońskiej z sześciu wariantów piosenki „Days in the Trees”. Rozciągały się od półtorej do 6,5 minuty, a stylistycznie od drobnej kameralistyki przez house po ambient z wsamplowanym wyznaniem Donny z serialu „Twin Peaks”. Każda z tych wersji nadawała się na punkt wyjścia, a nawet całej kariery no-man. Ostatecznie padło na najbardziej popową o podtytule „Mahler” – obecni byli także „Bach”, „Ives”, „Reich” i „Bartok” – ale wszelkie ciągoty zasygnalizowane na tej małej płycie wracały później nieraz w zaskakujących momentach. Stąd proroczą okazała się nazwa, którą Brytyjczycy nadali swojemu sypialnianemu studiu i w którego kolejnych inkarnacjach mieli zarejestrować większość swojej muzyki. No Man’s Land – Ziemia Niczyja.

*

Speak

(MC 1993/CD 1999)

cc — Wczesne nagrania zespołu, jeszcze z lat 80., wydane pierwotnie tylko w wersji kasetowej, a na płycie dopiero (w nieco zmienionej wersji i z m.in. dodanym coverem „Pink Moon” Nicka Drake’a) dopiero w 1999 roku. I może jest to zrozumiałe – to muzyka zupełnie odmienna od tego, co no-man grał w latach 90: melancholijna, minimalistyczna, wykorzystująca głównie instrumenty akustyczne, głęboko zanurzona w tradycji brytyjskiej psychodelii (obok Drake’a coverowany jest jeszcze Donovan). I – z kolei – dużo ciemniejsza od no-man z lat 2000. Bardzo piękna. Ocena: 5

mh — Później tłumaczyli tę płytę inspiracjami Arvo Pärtem i Góreckim z jednej strony oraz Talk Talk, Cocteau Twins – i oczywiście Nickiem Drakiem – z drugiej. Tyle że no-man rozpoczęli karierę od tego, na czym ich mistrzowie swoje kariery kończyli: od celebracji ciszy, pogłosów i nienachalnego piękna. Zamknąć temat ambientowego songwritingu, który co dopiero wymyślił David Sylvian – niezłe osiągnięcie jak na rozgrzewkę przed debiutem. Ocena: 5
. 

Loveblows & Lovecries – A Confession

(One Little Indian 1993)

cc — Po wydaniu singla „Colours” no-man został okrzyczany być może najważniejszym zespołem od czasów The Smiths. Debiutancki album miał wszelkie atuty, żeby zdyskontować ten sukces: nowoczesne, elektroniczne brzmienie, wyrafinowane, ale przebojowe piosenki, no i prawdziwą lokomotywę w postaci singla „Days in the Trees”. Włączyć się do rywalizacji Oasis z Blur Bownessowi, Wilsonowi i Colemanowi się nie udało, i chyba dobrze się stało. Z dzisiejszej perspektywy ten album stanowi w dyskografii no-man głównie ciekawostkę, ale miłośnikom błyskotliwego popu można śmiało go polecić. Ocena: 4

mh — Trzech niezbyt doświadczonych muzyków wyprzedziło o kilka lat mainstream, który w ostatniej chwili zboczył z drogi ku przyszłości, by przejrzeć się w poprzednich dekadach. Pogrzebał tym samym nadzieje młodego tria na to, że spełnią się wróżby wypisywane w pierwszych recenzjach. „I chyba dobrze się stało”. Wspomniany wariant „Mahler” piosenki „Days in the Trees” zapowiadał swymi sentymentami i rysowaną arpeggiami harmonią późniejsze ballady zespołu, ale wydatna pętla perkusyjna i przebojowość uzasadniały jej obecność na debiucie. Jako całość zdominowanym jednak przez utwory bardziej elektroniczne – mimo skrzypiec czy gitar – i taneczne. Ocena: 4
. 

Flowermouth

(One Little Indian 1994)

cc — Połączenie nowoczesnego, trip-hopowego brzmienia z art-rockowym myśleniem o muzyce (nie przypadkiem do nagrań zaproszono takie gwiazdy rocka progresywnego jak Robert Fripp i Mel Collins) przyniosło pierwsze arcydzieło zespołu. „You Grow More Beautiful” powinno było się stać megahitem, a „Angel Gets Caught in the Beauty Trap” i „Things Change” wejść do kanonu muzyki lat 90. Niestety – tak się nie stało, co oznaczało koniec zespołu w tym kształcie: odszedł Ben Coleman ze swoim kluczowym dla wczesnego no-man brzmieniem skrzypiec, a Steven Wilson zaczął rozkręcać interes o nazwie Porcupine Tree, przez co no-man stał się na lata projektem pobocznym – i wyłącznie studyjnym. Ocena: 6

mh — Na kilka lat przed oficjalną inauguracją ery eklektyzmu no-man przygotowało kompletny instruktaż. Formę otwierającego „Angel Gets Caught…” wydestylowali z ambient techno, bo to 10 minut niezachwianego transu. Tyle że zamiast stopki mamy talerze, zamiast syntetycznego basu – bezprogowy, a za tło robi reichowska pętla fortepianowa. Ponad nimi zaś skrzypce, trąbki i saksofony, a swoje stare i nowe wynalazki prezentuje Robert Fripp. W kolejnych na przemian melancholijnych i euforycznych utworach goszczą jeszcze (jak poprzednio) instrumentaliści z Japan. Lider owej grupy na nic by się zdał, bo wśród tej niebywałej feeri brzmień i melodii Bowness okazał się wokalistą podobnej wrażliwości – i klasy. Ocena: 5
. 

Wild Opera

(3rd Stone Ltd. 1996)

cc — Tym razem art-rock został schowany głęboko do szuflady – połowę płyty zajmują gęste, tripowe partie, w znacznej części improwizowane. Ale jest i druga połowa – błyskotliwie napisane kawałki o bardziej „piosenkowym” charakterze, niektóre z nich prześliczne („Pretty Genius”, „My Revenge on Seattle”). Tak czy owak – najtrudniejsza w odbiorze płyta zespołu. Ocena: 4

mh — Karkołomna i agresywna, ale również piękna. Prócz obu wspomnianych są tu utwory pachnące pachnące serialem „Twin Peaks”, spokrewnione z poprzednią płytą, funkujące oraz miękką w zwrotkach i twardą w refrenach piosenkę o tym, że nawet gospodynie wciągające heroinę nie połapałyby się w całym tym bałaganie. Bałaganiarska „Wild Opera” wydaje się tyleż eksperymentem z pogranicza popu, trip-hopu i elektroniki, co przykładem radykalnego białego R&B, a skojarzenie to wzmacnia samplowanie Isaaca Hayesa. Posłuchać warto chociażby dla poszerzenia wyobrażeń o tym, jak brzmiały lata 90. Ocena: 4
. 

Returning Jesus

(3rd Stone Ltd. 2001)

cc — Do tego czasu no-man przyzwyczaił słuchaczy do zmian stylistycznych, ale mimo wszystko aż trudno uwierzyć, że ten sam podmiot wykonawczy jest w stanie nagrać po sobie dwie tak odmienne płyty jak „Wild Opera” i „Returning Jesus”. Zamiast elektroniki – instrumenty akustyczne, zamiast ciężkiego trip-hopu – wyrafinowany art-pop z elementami jazzu. Nigdy wcześniej muzyka no-man nie była tak nastrojowa, czy wręcz romantyczna. Nigdy wcześniej tak wielkiej roli na albumie no-man nie odegrali zaproszeni goście – Steve Jansen na perkusji czy Ian Carr, którego trąbka definiuje przepiękny „Only Rain”. Najlepsza płyta no-man i jedna z najważniejszych w moim życiu. Ocena: 6

mh — Owa trąbka z otwierającego „Only Rain” koresponduje z partią tego samego instrumentu na początku starszego o siedem lat „Flowermouth”. Tam też słyszeliśmy już temat smyczków, który wyłania się z ciszy w pierwszych taktach „Returning Jesus”. Gdyby więc obu wydawnictw nie oddzielała wywrotowa „Wild Opera”, szok byłby może mniejszy. A tak nie sposób odgadnąć, skąd wzięła się cudowna barwa akustycznego składu, w którym subtelny wokal Bownessa wreszcie odnalazł właściwą dla siebie przestrzeń. Skąd po dawnym rozkojarzeniu tak jednolita wizja. I skąd tak intensywny nastrój. Znam dziesiątki, setki wybitnych płyt, ale zaledwie kilka takich, podczas słuchania których łapię się na myśli: to ta. Ocena: 6
. 

Together We’re Stranger

(K-Scope/Snapper 2003)

cc — Po raz pierwszy w historii no-man nowy album jest utrzymany w stylistyce zbliżonej do poprzedniego – a dokładnie do tych bardziej lirycznych fragmentów „Returning Jesus”. W nagraniach uczestniczyli muzycy współpracujący stale z Bownessem (Peter Chilvers, Michael Bearpark, Steven Bennett), przez co brzmienie bardziej przypomina Samuel Smiles czy Henry Fool niż no-man. Powstała bardzo piękna płyta, ale gładka – jak dla mnie zbyt gładka. Ocena: 4

mh — Gdyby rozpatrywać dorobek no-man od oficjalnego debiutu wzwyż – czyli pomijając kasetowe „Speak” – to podobnie jak Talk Talk rozpoczęliby swoją karierę od rytmu, aby stopniowo się od niego uwalniać. Na finiszu czekałby ten album, szczególnie utwór „Things I Want To Tell You”. Z wynurzającymi się z zewsząd flażoletami, arpeggiami, akordami gitary akustycznej ta migotliwa rozsypka jest ideałem piosenki wyzwolonej od kreski taktowej. Mimo podobnych narzędzi całe „Together We’re Stranger” okazało się o niebo mniej dramatyczne i angażujące od poprzedniczki. Na „Returning Jesus” Bowness i Wilson stwarzali świat, tutaj odpoczęli. Ocena: 5
. 

Schoolyard Ghosts

(K-Scope/Snapper 2008)

cc — Można żałować, że w obecnym tysiącleciu no-man najwyraźniej przestał być zespołem poszukującym, na „Returning Jesus” odnalazł swoją niszę i ją eksploatuje – ale to w zasadzie jedyny poważny zarzut, jaki mam do „Schoolyard Ghosts”. Tym razem udało znaleźć się odpowiednią równowagę między elementami lirycznymi a dynamicznymi i nie popaść w monotonię brzmieniową, co było problemem na poprzednim albumie. Highlightem jest monumentalny „Truenorth”, ale ja oprócz niego najbardziej lubię „Song of the Surf” – atmosferą mocno przywołujący czasy „Speak”. Ocena: 5

mh — Wobec zapracowania partnera Bowness wniósł na ten album 80 proc.  materiału. Precedensową liczbę gości sproszono też do studia – naliczyłem jedenastu (plus The London Session Orchestra). Mocna kompozycyjnie, szlachetnie brzmiąca i godna miejsca w dyskografii no-man „Schoolyard Ghosts” jest jednak pierwszą płytą no-man, na której spotkałem fragmenty nielogiczne – jak hałaśliwe wejścia Pata Mastelotto w „Pigeon Drummer” – lekkie dłużyzny i sporo ładnych oczywistości. Trudno mi też dostrzec rolę tego albumu w wyraźnej dotychczas ewolucji no-man. Ocena: 4

.