leśmy się nadyskutowali o rozczłonkowaniu gustów i kanałów dopływu, o impotencji poszatkowanej rzeczywistości muzycznej w zakresie kreowania przeżyć wspólnych, o schyłku myślenia albumowego i kryzysie gitarowego rzępolenia, o kompromitacji „autentyzmu” i przekleństwie przedwczesnej sieciowej ekspozycji rozwierającej artystyczne pąki przed czasem kwitnienia. O rozkojarzonej empetrójkowej publiczności, której coraz trudniej wytrwać przy tworach długogrających. Z gracją miniony rok te nasze teorie wykpił.

Podobnie jak innym (1, 2, 3, 4) rok ten w przeciwieństwie do poprzedniego wydał mi się przede wszystkim czasem zaskakujących konsensusów. Zainaugurowała go bezprecedensowa ekspansja pewnego 31-letniego Australijczyka. Zakończyły huczne obchody 35. urodzin pewnego Koreańczyka. Po drodze było wiele innych rekordów, które na różnych poziomach pokazywały, że ludzie – przez globalizację coraz częściej zamieniani w „ludzkość” – potrafią i chcą się jeszcze wspólnie ekscytować także muzyką.

W obiegu pozaradiowym niedorzeczny okazał się pochód Franka Oceana. W swoich rocznych zestawieniach umieszczali go nawet mieszkańcy odległych szufladek. Stąd też spektakularny wynik 25-letniego nowoorleańczyka na liście list serwisu Matacritic. Zebrał tam 140 punktów, dwa razy więcej niż sąsiad z podium Kendrick Lamar, skądinąd niewiele mniej wszędobylski. Przy podobnej liczbie źródeł ubiegłoroczna liderka PJ Harvey zgromadziła punktów 89, a królowa Adele – 60. Król Kanye w roku 2010 miał 123 pkt.

Zgoda opiniotwórców na Oceanie się nie kończy. Z masochistycznym uporem przeglądałem wszystkie możliwe podsumowania płytowe, by zweryfikować intuicję konsensusu i rzeczywiście: pomijając rasistowskie (muzycznie i nie tylko) rankingi, jakieś trzy czwarte z nich ma niemal bliźniacze czołówki. Obligatoryjni młodzi czarni: Ocean, Lamar, Miguel. Starzy biali: Dylan, Young, Springsteen. Gitarowi: Grizzly Bear, Tame Impala, Japandroids, Swans. Zdolne dziewczęta: Jessie Ware, Fiona Apple, Grimes. Elektroniczni: Flying Lotus, Andy Stott, Actress. I tak – niewiele jednak – dalej. Łatwo to wszystko zmieścić na jednym obrazku.

Umieszczony powyżej screen przedstawia zakładkę „Best of 2012” w serwisie WiMP. Doskonale ilustruje łatwość, z jaką śledzić można obecnie ten nowy cyfrowy mainstream – webstream? hypestream? lolstream? – tak że nawet w Polsce nie trzeba w tym celu naruszać ani portfela, ani sumienia. Warto przy tym zauważyć, jak wielobarwna jest ta mozaika. Niecałą dekadę temu podobnym zestawem demonstrowałyby bezkres swoich horyzontów pierwsze pitchforki świata. Dzisiaj R&B Oceana, rock Grizzly Bear, pop Jessie Ware, hip-hop Lamara – że sięgnę tylko po pierwszy wers WiMP-owego siedmiookładkowca – wchodzą w skład standardowej diety muzycznej przeciętnego melomana.

Odpowiedź „wszystkiego” na pytanie „czego słuchasz?” obowiązuje oczywiście od dobrych paru lat. Zastanawiające jest jednak współistnienie czy nawet symbioza tych dwóch z pozoru sprzecznych zjawisk: postępującego uwalniania się naszych indywidualnych gustów z wszelkich ram i różnicowania szlaków dostępu do muzyki oraz informacji o niej – z niegasnącym, a jeśli wierzyć minionemu rokowi pogłębiającym się konsensusem co do tego, kto w chaotycznym internetowym mętliku stylistyk, charakterów i strategii promocyjno-dystrybucyjnych zasługuje na wyłowienie z sieci. Mieliśmy rozejść się każdy w swoją stronę. A wygląda na to, że gdy wytwórnie, media i sklepy płytowe przestały wytyczać nam szlaki i ścieżyny, wciąż trzymamy się razem.

Tęsknota za przeżyciami pokoleniowymi? Konformizm? Zwykła optymalizacja, bo szukanie na własną rękę idzie w parze z błądzeniem, a czas to wczorajszy pieniądz? W każdym razie ilościowo kanon niewiele zyskuje. Jakościowo jednak – chyba przeciwnie. Bo właśnie jakość zaczyna wygrywać z przynależnością. Wtajemniczeni sieciowi szperacze już na przełomie wieków rozkoszowali się tą swobodą, która pozwalała rekompensować mizerię jednych upraw urodzajem innych, (o) których w analogowym świecie nie było (wiadomo). W pewnym momencie marudzenie na kiepski rok świadczyło głównie o lenistwie marudzącego.

Być może odkrycia tego dokonujemy teraz w skali makro. Nie tylko na poziomie blogosfery – oto środowiska kojarzone jeszcze niedawno z „Radiohead i Sigur Rós” okazały się ostatnio głównymi hype’owymi nowego R&B, i słusznie, bo niezwykle obrodziło – ale nawet całych społeczeństw, jeśli tak zinterpretować sukcesy Gotye i PSY. Oznaczaloby to, że dochodzi nie tyle do rozczłonkowania gustów, co ich kolektywnego uelastycznienia. Przy okazji przejmujemy powoli stery popkultury, by samodzielnie decydować, czym zamierzamy się w najbliższym sezonie ekscytować. Mediom przyzwyczajonym do kreowania pozostaje z poślizgiem relacjonować.

*

Chwilowo podoba mi się intuicja tego zbiorowego mózgu, bo w ubiegłym roku nagrodziła cechy, które sam szalenie cenię: pracowitość i powściągliwość. Obie mają dziś szczególne znaczenie, bo przypadkowe rewolucyjne strzały wydają się tymczasowo wyeksploatowane, a zarazem „przyzwoity poziom” zapewnia samo oprogramowanie. Trzeba się wysilić. Ubiegły rok podbili utalentowani, ale jednak rzemieślnicy. Kendrick przez 10 lat przygotowywał się do debiutu. Potem spędził bity rok w studiu, zmuszając trzynastu producentów, by brzmieli jak jeden – gdy on sam wcielał się w kilkanaście postaci. Nie krócej z coming outem wstrzymywał się Frank Ocean, długo muzykę rozdając i oddając. Identyczną drogę przebył BJ the Chicago Kid, który ze swoim „Pinnaple Now-Laters” dopełnił dla mnie czarnego triumwiratu. Świetnie to wszystko podsumowują wyimki z Willa Smitha, które otwierają „Dream II” chłopaka z Chicago:
.

I never really viewed myself as particularly talented. Where I excel is ridiculous, sickening work ethic. While the other guys sleeping, I’m working. While the other guys eating, I’m working. I have a great time with my life and I want to share it.
.

Białych zwlekających i/lub pracusiów też długo by wymieniać. Od przećwiczonej w cudzych studiach Jessie Ware przez czekającą latami na właściwy stan ducha Fionę Apple aż po bardziej kompozytorkę niż songwriterkę Julię Holter. Od nerdowskiego perfekcjonisty Flying Lotusa po hołdującego mu Vijaya Iyera, który chyba nigdy nie postawił nuty nie udowodniwszy wcześniej, że świat jej potrzebuje. Od kasujących całe albumy Grizzly Bear po – czemu nie? – Marcina Maseckiego, który przez pięć lat „na milion różnych sposobów, od prób na pianinie Wurlitzera, poprzez różne klawesyny, klawikordy, wyjazdy do wielu miejsc, korespondencję z autorytetami” mozolnie szukał brzmienia, w którym utwór jego życia „by jakoś ożył”. Często w ubiegłym roku okazywało się, że praca popłaca. Co zabawnie zbiegło się z reedycją „Voodoo” D’Angelo, symbolem studyjnej mordęgi.

Wszechstronnej staranności Ocean i Lamar zawdzięczają swoją uniwersalność. Zaspokoili bowiem osoby ceniące w muzyce bardzo różne rzeczy. Weźmy paradoksy Kendrickowe: dla jednych wyprzedza raperski peleton o kilka lat, inni chwalą go za koncept album w klasycznym stylu. Tych zadziwił surową techniką, tamtym poruszył serca opowieścią o Compton, ulicznych nawalankach i wodzie święconej. Jednych uwiódł aktorską karuzelą, innych nadzwyczajną muzykalnością – w praktyce bliżej mu przez nią do Oceana i BJ-a niż większości kolegów po rapie. Które z tych elementów osobiście cenię najbardziej? Samą możliwość wyboru. Tę właśnie kompleksową dbałość, która czyni pewne dzieła transcendentnymi nie tyle wobec preferencji stylistycznych, co wobec sposobów percepcji. Rzeźbę można obejść i obejrzeć z wielu kątów bez obawy, że z tyłu okaże się płaska.

Jeden jeszcze wątek łączy Franka z Kendrickiem – czy tak czuli się w latach 70. dziennikarze, gdy pozwalali sobie na „Steviego i Marvina”? –  oraz przynajmniej tuzinem innych ubiegłorocznych przodowników. Poruszanie się w strefie autentyzmu. Począwszy od przełomowego dla pewnych środowisk listu tego pierwszego przez 10-minutowe single o handlu ciałem i 12-minutowe suity na ten sam temat aż po zaangażowanie eksdziewczyny, by dziesięć lat później raz jeszcze powymachiwała pośladkami. Już ci dwaj zapewnili nam satysfakcjonującą porcję poważnych przemyśleń. A było tego o wiele, wiele, wiele więcej. Dla niektórych zbyt wiele.

Utartym tudzież ucierającym się stereotypom na temat zwirtualizowanej rzeczywistości muzycznej ubiegły rok zaprzeczał co rusz. Martwiliśmy się przedwczesną inicjacją medialną, bo dla wielu wpuszczenie w snop jupiterów oznaczało trwałą ślepotę. Tymczasem idealnie z (oficjalnym) debiutem wycelowali nie tylko Ocean i Lamar, ale również Jessie Ware, Big K.R.I.T., Goat, John Talabot czy Raime – żeby dotknąć różnych działek. Dojrzałości dowodziły zdystansowane, często humorystyczne reakcje na zasłużony, a nie opłacony hype. Notabene włodarzom Def Jam musiało dać do myślenia, że promowana w przestworzach podopieczna zadebiutowała słabiej niż jakiś undergroundowy raper.

Stereotypowi zdekoncentrowanego słuchacza 2.0. trawiącego wyłącznie single i to najlepiej długości przeddylanowej zaprzeczył z kolei entuzjastyczny odbiór zdecydowanie długogrających longplayów czarnych bohaterów (ale i Swans). Płyt znacznie więcej wartych niż zwykła suma składowych piosenek, a ze względu na intensywną narrację, odsłaniających swoje właściwe walory dopiero po poświęceniu im stuprocentowej – o biedny multitaskingu – uwagi. Setki tysięcy płacących i pewnie miliony pozostałych słuchaczy decydowały się na ten śmiały krok po wielokroć, gdy raczej niewielu z nich wychowało się na minipowieściach z lat 70. Jak odkrycie tego potencjału (zaufania) po stronie popytu wpłynie na podaż? Ilu młodocianych zarzuci lepienie bitów na rzecz komponowania albumów?

*

Czy był to, spytajmy wreszcie, dobry rok? Lepszy niż poprzednie? Stawia się tę hipotezę częściej niż przy okazji wcześniejszych Sylwestrów i już ta większa niż zwykle liczba pytających sugerowałaby, że coś jest na rzeczy. Zadowoleni powinni być na pewno wspomniani elastyczni. Niemal każdy z rejonów muzycznych zaowocował przynajmniej jedną, zazwyczaj kilkoma znakomitymi płytami. Gdy niektórzy wyspecjalizowani narzekali, że z trudem kompilują elektroniczne, rapowe czy awangardowe niezbędniki, eklektycy z łzami wydzierali dziesiątki z roku. Spontaniczny płodozmian pozostaje oczywiście prawem, nie obowiązkiem. Jak mówi popularne powiedzenie: z gustem się nie dyskutuje.

Z reguły spełniały się pokładane nadzieje. Najbardziej wyglądani debiutanci wywindowanym oczekiwaniom co najmniej sprostali, a w kilku przypadkach wręcz je ośmieszyli. Podobnie powracający z zaświatów: od Fiony Apple i Dead Can Dance po Godspeed You! Black Emperor i Scotta Walkera. Spisali się bohaterowie poprzedniego sezonu: Grizzly Bear, Flying Lotus, Robert Glasper, El-P, Aesop Rock, Tame Impala czy Kapela ze wsi Warszawa. Wreszcie drugą, a w niektórych przypadkach trzecią młodość przeżywali emeryci. W rezultacie do reprezentacji 2012 roku często wystawiano Boba Dylana (71), Neila Younga (67), Bruce’a Sprinsteena (63), Lee Fieldsa (61), Dr. Johna (72) czy Leonarda Cohena (78).

Sam też wychodzę z wrażeniem świetnego roku, mimo że – a może dlatego że – połowicznie spełniłem życzenie Marcina Staniszewskiego. O wiele mniej recenzowałem i prawie nie rozmawiałem, chyba że na potrzeby artykułów. Pozwoliło to jednak popracować nad przyswajaniem i wydawaniem, któremu zawsze grozi pomylenie którejś z liter. Po grudniowym maratonie odsłuchowym z reguły mam po uszy mijającego roku. Teraz mimo tygodni wracania i nadrabiania w ogóle nie czuję potrzeby, by witać rok numer 2013. Nie mam też ochoty rozstawać się z towarzystwem Kendricka, Franka, BJ-a, Jessie, Fiony, Vijaya, Julii, Steve’a, Andy’ego, Maxa, Scotta, Roberta czy Marcina, ani nawet Jae-sanga.

.