Joanna Newsom – Have One On Me (Drag City)

Jeśli rolą krytyka nie jest już odsiewanie wartościowego od śmieci, ale raczej grzebanie w oceanie dobrego w poszukiwaniu wybitnego, to ten tekst będzie o tym, dlaczego „Ys” było wybitne, a „Have One On Me” jest tylko dobre, chwilami bardzo dobre, a chwilami bardzo nudne.

Wystawianie potrójnej trójce Joanny Newsom jakichś dziewiątek to, na dłuższą metę, wyrządzanie krzywdy i słuchaczom, i samej artystce, a na weryfikację pewnie nie trzeba będzie czekać na koniec dekady. Ale zrównać jej z błotem też nie sposób, skoro zawiera prawie tuzin kompozycji nieprzeciętnie pięknych (połowa na płycie pierwszej, najmniej na ostatniej). Nawet jeśli stanowią one 1/3 całości, a uczuciem dominującym po pierwszym i dziesiątym przesłuchaniu jest rozczarowanie, to jednak ten nierówny album skrywa świetną płytę.

Nie będę jednak uzasadniał umiarkowanie przychylnej oceny, czym i tak spóźniłbym się o niewybaczalne dwa tygodnie w stosunku do reszty świata. (Wynik skądinąd nie najgorszy – wstrzemięźliwość promocyjna tym razem ustrzegła Joannę przed przeciekami). Istotniejszą kwestią jest to, gdzie najlepiej rozpoznawalna harfistka świata zagubiła swój geniusz.

1. Za dużo. Nawet dobrego. Świetny film można zepsuć dwoma kwadransami równie świetnego materiału, dlatego wersje reżyserskie są często gorsze od kinowych. Czytam „Lód” Dukaja, rzecz napisaną wspaniale, i już w połowie wiem, że gdyby zamiast 1100 stron miała 600-700, radość byłaby większa – nawet jeśli krótsza. W muzyce to dobre jest wrogiem lepszego, od przybytku głowa boli, a ograniczenia nośników fizycznych bywają błogosławieństwem.

2. Monotonia transcenduje dobre/złe i dopadła nawet zupełnie przyzwoite kompozycje z „Have One On Me”. Dopiero teraz zdałem sobie sprawę, jak niewiarygodnie gęste było opus magnum Newsom. Prosty test, choć wymagający silnej woli: włączyć „Ys” i słuchać tylko kilku pierwszych sekund każdego z utworów. Wrażeń moc. A każde inne. No i czy tylko mnie zrobiło się ciepło na sercu (sic!), gdy w „In California” i ostatnim „Does Not Suffice” Joanna zacytowała własną „Cosmię” – a przecież w tamtym utworze ów, hmm, riff odgrywał rolę drugoplanową.

3. Pianistek nam na naszym świecie nie brakuje. W Chinach szkoli się kilkanaście milionów kolejnych i część z nich pewnie też całkiem ładnie śpiewa. Utalentowaną wokalnie harfistkę parającą się popem – w zbiorowej świadomości – mamy tylko jedną. Stąd za każdym razem, gdy Joanna Newsom zasiada za fortepianem, w moim przekonaniu się marnuje, i to nawet przy niezłej piosence. Wiem, dla niektórych to miła odmiana po „dawnej” atmosferze „Ys”. Ale gdy Joanna szarpie struny jest jedyna, gdy w nie uderza – jest jedną z wielu. I to wcale nie najlepszą.

4. Śpiew Newsom często, zwykle w zachwycie i z braku lepszych określeń, a więc w dobrej wierze, opisywano jako „dziecięcy”, ewentualnie określano mianem „bajkowego”. I bodaj nic nie wkurzało samej artystki bardziej, niż to dziennikarskie porównanie. Niestety na marudzeniu się nie skończyło. Paleta barw na „Have One On Me” drastycznie się ograniczyła – mimo objętości materiału. A przecież pisk z początku „Only Skin” czy dziecięce (!) mruczanki w „Monkey & Bear” należały do najcudowniejszych momentów „Ys”. Nie oczekuję powtórek, przy jej możliwościach głosowych i wyobraźni muzycznej Joanna z łatwością wpadłaby na coś nowego. Wybrała rzekomą dojrzałość, dorosłość, która w istocie jest równaniem do średniej.

5. Dziejowość „Ys” nie jest dla Newsom tajemnicą, jeśli chociaż czasem zagląda do sieci. Musi czuć, że na „Ys” zrobiła coś niepospolitego, ale nie ma pojęcia, jak to zrobiła. Bo jeśli „Have One On Me” miało być wypadkową dwóch pierwszych płyt, to dlaczego Joanna zaczerpnęła z nich nie te elementy, które je wyróżniały? O ambicji „Ys” nie stanowiła długość utworów (notabene liczba też o niczym nie świadczy). A o głębi – sama obecność orkiestralnych aranżacji. Przecież że osoby, która je tak wdzięcznie pogmatwała. Van Dyke Parks mógłby napisać Joannie aranże na sam flet poprzeczny i byłoby to o niebo ciekawsze niż przezroczyste tła Ryana Francesconiego. Z „The Milk-Eyed Mender” wzięła z kolei zwykłość elementów, z których klei „Have One On Me”: kilkuakordowa przewidywalność, schematyzm, od zwrotki do refrenu – jak w piosenkach tych wszystkich pianopieśniarek, którymi zachwycamy się tylko sezonowo.

6. Spontaniczna kreatywność Joanny wyrastała z reakcji na koncepcyjne dumanie, które próbowano jej zaszczepić w szkole kompozycji, a z którego estetycznie, czy muzycznie po prostu, wynikało niewiele. Szablonowe na poziomie utworów, jako całokształt „Have One On Me” pachnie mi prze-myśleniem. Azjatycka końcówka pierwszej płyty, zmieniające kilkakrotnie stylistykę „Good Intentions…”, jakieś regionalne wstawki, puszczanie oka do Kate Bush – to smaczki, ale przypominają szycie efektownej kreacji pod nieobecność ładnej modelki, która mogłaby się pokazać w zwykłym t-shircie.

7. Zawiła, nielinowa, tajemnicza – to były słowa-klucze w przypadku „Ys”. Poszczególne frazy rozpisane na nuty zajmowały po pół strony, a sekretem samej Newsom pozostaje to, jak zdołała połączyć niewiarygodną, natychmiastową chwytliwość z przetestowaną przez wielu z nas niezużywalnością tamtego albumu. (Tyle lat, a słuchanie „Ys” wciąż jest dla mnie błądzeniem po labiryncie). Na „Have One On Me” horyzont wyobraźni Newsom wyraźnie się zawęził – a wyobraźnia to jej największy skarb, co objawia się w muzyce, słowach, okładkach, wywiadach, i pewnie w życiu. To tak, jakby nieszczęsny Kapuściński zrezygnował ze swoich łańcuchowych – ale zawsze łatwo przyswajalnych – zdań i zaczął relacjonować wyprawy suchym dziennikarskim żargonem. Przygody niby te same, opowieść już nie ta. „Ys” nas zachwyciło, bo odsłaniało rzeczy, które znajdowały się poza (naszym) horyzontem. Teraz to ona odstawiła skrzydła i próbuje spacerować po ziemskim padole. Ale nas już tam nie ma.