Serwis PopMatters zaprosił kilka tuzinów dziennikarzy muzycznych, w tym bardzo zasłużonych, by zmierzyli się z nieśmiertelnym pytaniem: „Jak pisać o muzyce?”. O dziwo odpowiedzieli – linki: część 1, część 2, część 3 – a do tego często całkiem rozumnie.

You aren’t the last word on a subject, the great oracle who knows all, but a discussion-starter, a thought-instigator. You are a tour guide, an educated listener who steers your reader to a particular unseen back alley of music and says, “Here’s why you should pay attention to this.” (Greg Kot)

Szczególnej uwadze nie tylko początkujących polecam Alana Lighta, Howarda Mandelę, Grega Kota, Ann Powers, dekalog Chucka Klostermana, obserwacje Jimmy’ego McDonougha, zakazy Mykela Boarda, puentę Gordona Bulcocka, kimkolwiek jest. W całym zestawie kazań na temat pasji jest tyle, że można ją stracić w trakcie lektury, wszyscy ostrzegają, że z pisania o muzyce nie da się wyżyć, a niektóre wypowiedzi wzajemnie się wykluczają, ale wszystko to potwierdzałoby, że pisanie to jakaś forma sztuki.

I’ve been asked the best way to write a record review for decades, and I always say the same thing. First, figure out what you really like—not what you’re supposed to like, not what you wish you liked, and please please please not what your editor wants you to like.

Second, figure out the actual reason you like it, as distinguished from a cool argument for why it’s good. (Robert Christgau)

Uwzględniając specyfikę polskiej mowy, na wstępie wypada zarekomendować zasady odmiany imion i nazwisk obcych. Przy tylu recenzjach płyt zagranicznych i przeważnie młodym wieku writerów kwestia nazywania wykonawców jest, obok strojenia się w doktoranckie piórka, bodaj największą bolączką języka sieciowej publicystyki. Szybki skan w poszukiwaniu nie-bezwzględnie-koniecznych słów to inny pożyteczny nawyk.

I’ve found it all but impossible to complete an album review I’m proud of until at least 48 hours after I’ve first heard the music. 72 to 96 is the preferred minimum. (Robert Christgau)

Trzeba mieć powód, żeby grać muzykę. Z pisaniem o niej jest tak samo. To nie musi być szalona pasja przekraczająca wszelkie wyobrażenie, bez której nie potrafisz żyć! – jak chciałaby połowa przepytanych przez PopMatters. Można pisać, bo tak w życiu wyszło, dla zarobku (powodzenia), dla promosów (coraz częściej linków), wejściówek na koncerty (w zamian za miejsce na kolumnach), dla kontaktu z idolami (chyba że Twitter ci wystarczy), dla szpanu, dla dziewczyn (?), bo nie trzeba wcześnie wstawać. Nawracanie świata, bycie drogowskazem dla złaknionych piękna – to powód zacny, ale w czasach RateYourMusic ludzie dadzą sobie radę sami. Ja? Piszę, bo lubię.

If you can’t find anything nice to say about a metal record, you probably shouldn’t review metal. (Kathy Fennessy)

Be hyper-aware of your own pre-existing biases. (Chuck Klosterman)

Jeśli w ciągu ostatniego roku nie zachwyciła cię żadna płyta lub chociaż kilka piosenek, zmień źródło rekomendacji. Nie zadziała – przynajmniej na czas jakiś zajmij się inną dziedziną kultury, bo zamarudzisz siebie i innych na śmierć. Analogicznie, jeśli nie zachwyca cię niczyje pisanie o muzyce (albo szerzej – sztuce) w stopniu dorównującym nawet przyjemności ze słuchania muzyki, odpuść sobie, tyle że na zawsze.

One thing I’ve always felt was the crucial foundation to everything else is perhaps the most obvious—and therefore the most oft-overlooked—of all. And that is that if you want to become a better writer, you have to become a better reader. (Angus Batey)

Czytanie cudzych tekstów o muzyce jest wskazane, bo daje radość, wiedzę i pomaga przyjąć trudną prawdę, że ludzie mają różne gusta. Wyrabia też zwyczaj szukania argumentów, gdy się z czyjąś opinią nie zgadzamy. Ale już bezpośrednie inspirowanie się warsztatem innych krytyków muzycznych jest ryzykowne i grozi zarażeniem się najgorszymi z klisz. Analityczna lektura konkurencji przyda się za to do zbadania, jak pisać nie chcemy – bo to kiepskie, albo jak pisać nie możemy – bo inni już na to wpadli.

Write like a focused journalist, not like an adolescent craving attention. (Irwin Chusid)

Take a minute and reread your work before you post it or turn it in to your editor. Ask yourself, ‘Would I enjoy reading this if my name wasn’t on it?’ (Kory Grow)

Przyznaję, kilka lat temu przegrzebałem archiwum „Przekroju” w poszukiwaniu artykułów Jacka Hawryluka, ale zrobiłem to dla przyjemności. Zawsze przemawiał do mnie jego spokojny, rzeczowy styl. Choć pozbawiony fajerwerków – bardzo angażujący. Wszechstronność Jacka połączona z ogromną kompetencją służyła mi też za usprawiedliwienie mojego własnego podejścia – jasne, dzisiaj wszyscy słuchają wszystkiego i mają pod ręką Wikipedię, ale kiedyś Hawryluk był wyjątkiem.

Wcześniej, około 2003 roku, postanowiłem przez kilka miesięcy czytać od deski do deski dział recenzji w „Teraz Rocku”, aby sprawdzić, jak to robią zawodowcy. Skończyło się na tym, że w mojej głowie zaczęła powstawać lista zwrotów zakazanych. Przy okazji odkryłem, że przecież i ja mógłbym do „TR-a” pisać. Zaowocowało to 31 recenzjami, dwiema relacjami z koncertów i przegraną batalią o pięć gwiazdek przy „I Am a Bird Now” Antony’ego.

Find a genre of music you really like and don’t ever, ever write about it. Ever. (Kris Ex)

Kilku przepytywanych przez PopMatters słusznie radzi, by równie namiętnie jak kolegów po fachu czytać literaturę niemuzyczną, sięgać po beletrystykę, poezję. To dobra rada. Na warsztatach Media Student ktoś spytał, od kogo uczyłem się pisać, na czyich tekstach szlifowałem warsztat (nie sądzę, bym sam użył tu kiedyś czasu przeszłego). Chyba wykręciłem się od odpowiedzi, bo oczekiwano nazwisk z branży, a ja najwięcej wyciągnąłem od ludzi spoza niej.

Pierwszy był Jacek Dukaj i jego książkowe recenzje w „Nowej Fantastyce” przełomu wieków. Testowanie patentów Dukaja na muzyce pozwalało spojrzeć na nią świeżym okiem, a wykluczało posądzenie o plagiat. (Zresztą w takich sytuacjach przyznanie się do winy niczemu nie szkodzi – 10 sposobów na zgnojenie płyty bez oporów zbudowałem na Dukaju). No i podczas lektury recenzji spoza „mojej” dziedziny łatwiej było skupić się na samym warsztacie.

When you see something that works for another writer, steal it. By this I do not mean plagiarize; I mean examine what that writer did—the technique, not the specific adjectives or sentence structure—and then try it out yourself.

If it works for you, once you’ve put your own spin on it, put it in your tool box, along with all of the other stuff you’ve acquired. This will be the basis of your own style. (Jim Derogatis)

Już w „Przekroju” odkryłem Marcina Sendeckiego (szef działu książki) oraz Tadeusza Nyczka (szef działu teatr), którego teksty można by drukować w podręcznikach. Weźmy jego recenzję z bieżącego numeru „Przekroju”: pierwszy akapit – zagajenie, drugi – kontekst, trzeci – zarys fabuły, czwarty – zbliżenie na bohaterów, piąty – sceneria, szósty – podsumowanie i ocena. Wzór gotowy. A jestem przekonany, że Tadeusz nawet o tym nie myśli, kiedy siada do klawiatury. Że już nie wspomnę o leadach w rodzaju: „W opowiadaniach Amosa Oza nic się nie dzieje, ale za to jak!”.

Znacznie wcześniej poznałem Bartka Chacińskiego, który – skarb nad skarby trafić na taką osobę – zgodził się przejrzeć kilka moich tekstów, a następnie nauczyć (i oduczyć) paru rzeczy.  To od Bartka dostałem najbardziej przydatną (dla mnie) wskazówkę: „Zanim zaczniesz pisać, miej pomysł”. Wierzcie lub nie – od tamtego czasu ta prosta rada przypomina mi się zawsze, ilekroć klikam ikonę „Nowy dokument”.

¶